Lectio Undevicesima

1. Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙΛΙΝΑ  
   Όταν στη Ρώμη ήταν ύπατοι ο Κικέρωνας και ο Γάιος Αντώνιος (63 π.χ) εκδηλώθηκε μια συνωμοσία για τη βίαιη κατάληψη της εξουσίας από τον Λεύκιο Κατιλίνα και τους οπαδούς του: Ο Κατιλίνας είχε προσπαθήσει στις εκλογές του 64 π.Χ. να κερδίσει το υπατικό αξίωμα, αλλά δεν τα κατάφερε· έτσι αποφάσισε να προχωρήσει στο σχέδιο που ετοίμαζε από χρόνια συγκεντρώνοντας γύρω του ξεπεσμένους ευγενείς και πνιγμένους στα χρέη νέους. Ο Κικέρων αποκάλυψε τη συνωμοσία και ανάγκασε τον Κατιλίνα να φύγει από τη Ρώμη. Στην ετρουσκική πόλη Pistorium δόθηκε η αποφασιστική μάχη στις αρχές του 62 π.Χ.

2. Κείμενο
   Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus, Lucius Sergius Catilīna, nobilissimi generis vir sed ingenii pravissimi, contra rem publicam coniurāvit. Eum clari quidam sed improbi viri consecūti erant*. Catilīna a Cicerōne ex urbe expulsus est*. Socii eius deprehensi sunt* et in carcere strangulāti sunt*. Ab Antōnio, altero consule, Catilina ipse cum exercitu suo, proelio victus, interfectus est*. Gaius Sallustius tradit multos etiam milites Romanos in eādem cruentissimā pugnā occīsos esse*, multos autem graviter vulnerātos esse*.

3. Μετάφραση
   Όταν ήταν ύπατοι ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρωνας και ο Γάιος Αντώνιος, ο Λεύκιος Σέργιος Κατιλινας, άνδρας από πολύ αριστοκρατική γενιά αλλά με πολύ διεστραμμένο χαρακτήρα, συνωμότησε εναντίον της πολιτείας. Κάποιοι ένδοξοι αλλά αχρείοι άνδρες τον είχαν ακολουθήσει. Ο Κικέρωνας έδιωξε τον Κατιλίνα από τη Ρώμη. Οι σύντροφοί του συνελήφθησαν και στραγγαλίστηκαν στη φυλακή. Ο ίδιος ο Κατιλίνας με το στρατό του νικήθηκε σε μάχη από τον Αντώνιο, τον άλλο ύπατο, και σκοτώθηκε. Ο Γάιος Σαλλούστιος αναφέρει ότι πολλοί ακόμα Ρωμαίοι στρατιώτες σκοτώθηκαν στην ίδια αιματηρότατη μάχη,  πολλοί εξάλλου ότι τραυματίστηκαν βαριά.
   

4. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Ι. Να μετατραπεί η ενεργητική σύνταξη σε παθητική και να δηλωθεί το ποιητικό αίτιο.

• Socii Catilinae ab Antonio deprehensi sunt.

• Catilina ab Antonio proelio victus est.

• Pastor improbus a me vi prohibitus est.

• Bovum mugitus a te auditus est.

• Boves a vobis in speluncam tracti sunt.

• Hercules ab incolis honoratus est.

II. Να μετατραπεί η σύνταξη της πρότασης σε απαρεμφατική· ως ρήμα της εξάρ­τησης ενν.: (Sallustius) tradit...

• Sallustius tradit Catilinam improbos viros consecutos esse.

• Sallustius tradit Catilinam ex urbe expulsum esse.

• Sallustius tradit socios Catilinae deprehensos (esse) et strangulatos esse.

• Sallustius tradit Catilinam ab Antonio victum esse.

• Sallustius tradit Catilinam ab Antonio interfectum esse.

III. Να σχηματιστούν οι υπερθετικοί των επιθέτων: ingens, timidus, turpis.

• ingens ð ingentissimus -a -um

• timidus ð  timidissimus -a -um

• turpis ð  turpissimus -a –um

IV. Να μεταφραστούν στα λατινικά οι προτάσεις.

• Romani fortiter proeliati sunt.

• Sallustius tradit coniuratos consulibus traditos esse.

V. ΛΕΞΙΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ

Marco Tullio Cicerone: αφαιρ. ενικ, του ουσ. Marcus -i, αρσ. β',

Tullius -π (-ί), αρσ. β'. Προσοχή κλητ. Tulli, Cicero -onis, αρσ. γ '; Μάρκος Τύλλιος Κικέρωνας. Τα ουσ., ως κύρια ονόματα, δε σχηματίζουν πληθ. αριθμό.

Gaio Antonio: αφαιρ. ενικ. του ουσ. Gaius -ii (-i). Προσοχή: κλητ. Gai, Antonius -h (-i). Προσοχή: κλητ. Antoni, αρσ. β': Γάιος Αντώνιος. consulibus: αφαιρ. πληθ. του ουσ. consul -ulis, αρσ. γ': ύπατος

Lucius Sergius Catilina: ονομ. ενικ. του ουσ. Lucius -ii (-i), αρσ. β'. Προσοχή: κλητ. Luci, Sergius -ii (-i), αρσ. β'. Προσοχή: κλητ. Sergi, Catilina -ae, αρσ. α': Λεύκιος Σέργιος Κατιλινας. Τα ουσ., ως κύρια ονόματα, δε σχημ. πληθ. αριθμό.

lobilissimi: γεν. ενικ. γεν. ουδ. υπερθετ. βαθμού του επιθ. nobilis -is -e / nobilior -ior -ius / nobilissimus -a -um γ' κλ.: ευγενής, αριστοκρατικός

generis: γεν. ενικ. του ουσ. genus -eris, ουδ. γ': γένος, καταγωγή

vir: ονομ. ενικ. του ουσ., viri, αρσ. β': άνδρας

sed: αντιθετ. σύνδ.; αλλά

ingenii: γεν. ενικ. του ουσ, ingenium -ii (-i), ουδ. β'; πνεύμα, χαρακτήρας

pravissimi: γεν. ενικ. γεν. ουδ. υπερθετ. βαθμού του επιθ. pravus -a -um / pravior -ior -ius / pravissimus -a -um β' κλ.: διεστραμμένος.

VΙ. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ

1. Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulihus. Lucius Scrgius Catilina, nobilissimi generis vir sed ingenii pravissimi, contra rem publicam coniuravit: κύρια πρόταση κρίσης

coniuravit: ρήμ.,

Lucius Sergius Catilina: υποκ.,

vir: παράθεση στο Lucius Sergius Catilina,

generis [sed] ingenii: γεν. της ιδιότητας (σε γεν., γιατί δηλώνει μόνιμη ιδιότητα),

nobilissimi; επιθ. προσδ. στο generis,

pravissimi: επιθ. προσδ. στο ingenii,

contra rem publicam: εμπρόθ. προσδ. που δηλώνει εχθρική ενέρ­γεια ή εχθρική διάθεση ή το εναντίον (adversus, in + αιτιατ. και cum + α­φαιρ.),

Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus: ιδιόμορφη αφαιρ. α­πόλυτη,

Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio; «υποκ.»,

consulibus: κατηγορ. προσδ. στο Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio, ως ουσ. που δηλώνει αξίω­μα. (Βλ. Σχολ. Γραμμ., σελ. 169,160, 2. Πρόσεξε ιδιαίτερα τη σημείωση 1).

2. Eum clari quidam sed improbi viri consecuti erant: κύρια πρόταση κρίσης consecuti erant: ρήμ., viri: υποκ.,

clari [sed] improbi: επιθ. προσδ. στο viri,

quidam: επιθ. προσδ. στο clari [sed] improbiviri,

eum: αντικ. στο consecuti erant.

3. Catilma a Cicerone ex urbe expulsus est: κύρια πρόταση κρίσης

expulsus est: ρήμ.,

Catilina: υποκ.,

a Cicerone: εμπρόθ. προσδ. ποιητ. αιτίου (εμπρόθετα, γιατί είναι έμψυχο),

ex urbe: εμπρόθ. προσδ. που δηλώνει την απομάκρυνση ή το χωρισμό.

4. Socii eius deprehensi sunt: κύρια πρόταση κρίσης

deprehensi sunt: ρήμ.,

socii: υποκ.,

eius: γεν. κτητ. στο socii.

5. et in carcere strangulati sunt: κύρια πρόταση κρίσης

strangulati sunt: ρήμ.,

socii (ενν.): υποκ.,

in carcere: εμπρόθ. προσδ. που δηλώνει στάση σε τόπο.

6. Ab Antonio, altero consule, Catilina ipse cum exercitu suo, proelio victus,

interfectus est: κύρια πρόταση κρίσης

interfectus est: ρήμ., Catilina: υποκ.,

ipse: επιθ. προσδ. στο Catilina,

cum exercitu: εμπρόθ. προσδ. που δηλώνει κοινωνία,

suo; επιθ. προοδ. στο exercitu,

victus; χρον. μτχ. συνημμένη στο Catilina (προτερόχρ.),

proelio: αφαιρ. οργα­νική (δίπλα στα ρήμ. vinco και supero),

ab Antonio: εμπρόθ. προσδ. του ποιητ. αιτίου (εμπρόθετα, γιατί είναι έμψυχο),

consule: παράθεση στο Antonio,

altero: επιθ. προσδ. στο consule.

7. Gaius Sallustius tradit multos etiam milites Romanos in eadem cruentissima pugna occisos esse, multos autem graviter vulneratos esse: κύρια πρόταση κρίσης

tradit: ρήμa

Gaius Sallustius: υποκ.

occisos esse [autem] vulneratos esse: αντικ. στο tradit, ειδ. απαρέμφ.

milites: υποκ. απαρεμφ. occisos esse, ετεροπροσ., στο milites Romanos.

multos: υποκ. απαρεμφ.

vulneratos esse, ετεροπροσωπία,

in pugna: εμπρόθ. προσδ. χρόνου,

cruentissima: επιθ. προσδ. στο pugna,

eadem: επιθ. προσδ. στο cruentissima pugna,

graviter: επιρρ. προσδ. τρόπου.